آسیب شناسی سازمانی چیست؟

آسیب شناسی سازمانی چیست؟
پاتولوژی به معنی آسیب شناسی، بیماری شناسی و تشخیص علل آسیب های وارده بر سیستمی مشخص (مورد مطالعه) است. این علم که بطور گسترده در علوم زیستی کاربرد دارد در علوم انسانی نیز دارای جایگاه است. بطوری که پاتولوژی سازمان تحت همین عنوان توجه دانشمندان علوم انسانی را به خود معطوف کرده است. البته تمام مطالعاتی که در جهت آشکارسازی عیوب و عوامل آسیب زای سیستم خاصی قدم بردارند، در حیطه علم آسیب شناسی قرار دارند. آسیب شناسی با مشاهده عوارض آسیب آغاز می شود. در مورد منابع انسانی عوارض آسیب به طرق گوناگونی بروز می کنند که به آن مسائل رفتاری لقب دادهاند (پیدایی، ۱۳۹۱ به نقل از اسمعلی، ۱۳۸۱).
مسئله امری است که موجب اختلال در هدفگذاری، حرکت به جهت هدف و دستیابی به هدف می شود. مسئله می تواند به صورت فرایندی حتی به صورت چرخه ای ظهور کرده یا بطور غیر مستقیم در سیستم مورد مطالعه با شدت و ضعف گوناگون اثر بگذارد. لذا آنچه در مسئله شناسی منابع انسانی از اهمیت خاصی برخوردار است، تشخیص صحیح بیماری است. بنابراین در مورد سازمان های ایران، مدیران آسیب شناس و مدیران رائه کننده راه حل از هم منفک شده اند و اکثرا روابط اندکی میان آنها برقرار است. این گونه ارتباطات اندک توانایی لازم را جهت عیب یابی گروه های انسانی ندارند. آنچه پاتولوژی منابع انسانی به آن دست می یابد، حجم قابل توجهی از اطلاعات است که ماحصل ارتباطات افقی، عمودی و مورب بوده و از سیستم بازخورد بهره می جویند. آسیب شناسان با تجزیه و تحلیل این اطلاعات و با توجه به اهداف سازمان، از طریق روابط منطقی موجود و آن روابطی که باید برقرار باشد، به علل آسیب واقف می شوند.
آسیبشناسی سازمانی، فرایند استفاده از مفاهیم و روشهای علوم رفتاری، بمنظور تعریف و توصیف وضع موجود سازمانها و یافتن راههایی برای افزایش اثربخشی آنها میباشد (AFUAH, A. 2004). آسیبشناسی بر پایه اطلاعات جهت تجزیه و تحلیل و شناخت دقیقتر ساختار، تعاملات، رویه عملها و روشها، سبکهای مدیریتی و سایر عناصر سیستم چارهجو، لازم و ضروری است. به عبارتی، آسیبشناسی، تشخیص مسئله و کانون علمی آن جهت تعیین اقدامات لازم بمنظور بهسازی عملکرد سازمانی امری است پایهای و اساسی. آسیبشناسی نیازمند نگرشی سیستماتیک و منظم به کل فرایند است و هدف آن تشخیص ماهیت و نوع مسئله ای است که بروز نموده، نیاز به حل دارد (برومند، ۱۳۸۰).
هدف از آسیب شناسی سازمانی ایجاد چهارچوبی است که بتواند برای افزایش تلاش ها در جهت برقراری سلامت سازمانی، ایجاد انگیزه نماید(Alvardo, 2000). به عبارت دیگر آسیب شناسی فرایندی است نظاممند از جمع آوری دادهها به منظور تعامل اثربخش و سودمند در راستای حل مشکلات، چالش ها، فشارها و محدودیت های محیطی در سازمان(Manzini, 2006). بسیاری از استراتژی های توسعه سازمانی(OD) برای بهبود اثربخشی سازمان به وجود آموده است.یکی از این استراتژی ها، آسیب شناسی فرایندهای سازمانی است.مفهوم آسیب شناسی در توسعه سازمانی به گونه ای شبیه به مدل پزشکی بکار می رود. برای مثال یک دارو ساز اطلاعات حیاتی را در مورد سیستم انسانی به دست می آورد و این اطلاعات را برای نوشتن یک نسخه مناسب بکار می گیرد.بطور مشابه، آسیب شناسان سازمانی از رویه های خاصی به منطور جمع آوری اطلاعات حیاتی در مورد سازمان استفاده می کنند تا اطلاعات را تحلیل کنند و راه حل های سازمانی مناسب را طراحی کنند. در مشاهده سازمان به عنوان یک کل، آسیب شناسان سازمانی توجه خود را به فعالیت ها و فرایندهای درون سیستمی متوجه می سازند که برای حیات سازمانی مهم و ضروری هستند، هرچند که حوزه آسیب شناسی احتمالا محدود و سیستماتیک یا گسترده و سیستماتیک است. برای مثال یک آسیب شناسی محدود و سیستماتیک در برگیرنده نظارت خیلی سریع بر سازمان و تمرکز بر نقاط مسئله ساز است. (Tichy, 2003).
مفاهیم کاربردی مرتبط با آسیبشناسی
- در تعریف آسیبشناسی به سیستم جمعآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات اشاره گردید، بنابراین آسیبشناسی مؤثر موجبات درک سیستماتیک از سازمان که برای ایجاد مداخلههای مناسب ضروری است را فراهم میآورد.
- آسیبشناسی سازمان معمولا بررسی دو حوزه وسیع را ایجاب میکند :
حوزه اول : امر تشخیص از عوامل تشکیلدهنده سازمان انجام میشود که شامل بخشها، ادارات، محصولات و روابط بین عوامل و تأثیر متقابل آنها بر هم است.
حوزه دوم : آسیبشناسی بر اساس فرایندهای سازمانی پایهگذاری شده است که شامل شبکههای ارتباطی، حل گروهی مشکل، تصمیمگیری، سبکهای رهبری، اعمال قدرت، روشهای برنامهریزی، تعیین هدف و مدیریت تعارض است (فرهنگی، ۱۳۷۹: ۱۶).
- در آسیبشناسی علیت جستجو میشود. سازمان اغلب متوجه عوارض مسأله یا مشکل میشود مانند نارضایتی مشتری، کندی انجام کارها و غیبت در سازمان. در مرحله آسیبشناسی و تشخیص سعی بر آنست که مشخص شود چه عواملی سبب بروز مشکلات میشود و چه تغییراتی برای ساماندهی امور ضروری است (فرهنگی، ۱۳۷۹: ۱۷).
- برنامه آسیبشناسی باید بر مبنای مدلها یا تئوریهای مناسب پیگیری شود.
- اطلاعات آسیبشناسی باید بصورت موشکافانه قادر به تفکیک بخشهای مهم از فرایندهای سازمانی باشد.
- اطلاعات آسیبشناسی باید قادر به مقایسه فرایندها با یکدیگر یا با استانداردها و نقاط مرجع باشد.
- آسیب شناسی باید به شناسایی نقاط مداخله و راهنمایی این مداخلات کمک کند.
- فرایند آسیبشناسی باید فرایندهای تحت بررسی را تسریع نماید (Martell & others, 2010).
منابع:
پیدایی، میرمهرداد، و نوری، فیروز (۱۳۹۱). آسیب شناسی آموزش کارکنان با تأکید بر اثربخشی آن در سازمانهای ایرانی. تهران: نشر آذر.
برومند، نادر(۱۳۸۰). آسیب شناسی مدیریت مشارکت جو. ماهنامه تدبیر، شماره ۱۱۵.
فرهنگی، علی اکبر(۱۳۷۹). پروژه بررسی و شناخت وضع موجود آب منطقهای کرمان و ارائه اولویتهای تحقیقات جهت حل برخی از مشکلات سازمان و افزایش بهرهوری. دانشگاه تهران: مرکز پژوهشهای کاربردی دانشکده مدیریت.
AFUAH, A. (2004). Bussiness Models: Strategic Management Approach, MC Grow-Hill
Alvardo, J. M. (2000). Organizational Pathology: (www.centrogeo.com)
Manzini, A. (2006). Organizational Diagnosis: A Practical Approach to Company Problem Solving and Growth, Published by AMACOM, American Management Association
Tichy, N. M. (2003). Managing Strategic Change: Technical, Political, and Cultural Dynamics. New York: John Wiley & sons
Martell, R & Richard, M. (2010). The Role of Continuing Education and Training in Human Resource Development: An Administrations viewpoint, Journal of Academic Librarianship, 40 , pp: 155-151